BİR TEFEN TARİHİ
Gökçebey (Tefen) Antik dönem (Roma dönemi İ.S.1-2 yüzyıl)
(Bugün burası ırmak içinde kaldı ve yok oldu)
Yerel Tarih Araştırmacısı Sadi Uyar, eski adıyla Tefen olarak bilinen Gökçebey ve Filyos bölgesinin tarihi arka planını yazdı. Uyar, medeniyetlerin ilgi odağı olan bölgenin; Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı yerleşim izlerini taşıdığını kaydetti.
Sadi Uyar'ın Tefen'in tarihine yönelik araştırma yazısı şöyle:
"Gökçebey ya da tarihte bilinen adıyla Tefen Filyos (antik Billaios) ve Devrek (antik Ladon) nehirlerinin birleştiği noktada, Filyos Irmağı’nın en geniş vadisinde coğrafi konumu itibarıyla tarih boyunca önemli bölgede kurulmuş, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı yerleşim izlerini taşır.
Gökçebey (Tefen) Antik dönemde Bithynia(1)- Paplagonia(2)eyaletinin sınırını belirleyen Filyos ırmağının (antik Billaios) doğusunda Paphlagonia sınırında,diğer bir görüşe göre Bartın ırmağı (antik Parthenios) sınırının batısında Bithynia topraklarında kalır. Antik dönem yazarları Strabon ve Arrianus’a göre Bartın ırmağı (antik Parthenios) Bithynia bölgesinin Paphlagonia’yla olan doğu sınırını oluşturmaktadır. Başka bir antik dönem yazar Plinius’a göre Bithynia ile Paplagonia arasındaki sınırı Filyos/Yenice çayı (antik Billaios) ırmağı çizer.(3)
Bithynia’nın doğu sınırının Paphlagonia’nın başladığı Filyos (antik Billaios) ve Bartın (antik Parthenios) çaylarına değin uzandığı anlaşılmaktadır.(4)
Antik döneme ait (Roma dönemi İ.S.1-2 yüzyıl) en belirgin örnek Gökçebey ilçesinde 2009 yılında meydana gelen sel felaketinden sonra ortaya çıkan taş temellerdir. 2009 yılındaki sel felaketi sonucunda Roma Dönemi’ne ait yapıların temel kalıntıları Filyos (antik Billaios) ve Devrek (antik Ladon) nehirlerinin birleştiği noktada ortaya çıkmış, suların geri çekilmesiyle bu temel kalıntılarında farklı eserlerin yanı sıra birkaç kurşun ağırlık(5)da bulunmuştur. Ele geçen tüm eserler Roma Dönemi’ne (olasılıkla İ.S. 2. yy.) aittir. Bulunan kurşun ağırlıklar Antikçağ’da kentlerdeki pazaryerlerinde ya da emporion’larda (bağımsız pazar/ticaret yerleri) kullanılmış gereçlerdir. Ticaret hayatını yansıtan tüm bu gereçler ve onların betimleri bize Eskiçağ’da Tios kenti (Filyos) ve Gökçebey (Tefen) çevresinde yoğun bir ticaret olduğuna işaret etmektedir. Filyos (antik Billaios) ve Devrek (antik Ladon) nehirleri Eskiçağ’da taşımacılık amacıyla kullanıldığı için Tios’un (Filyos-Gökçebey) zamanında çok iyi işleyen bir kara ve deniz ulaşım ağı olmalıdır. Filyos ve Devrek nehirlerinin kesiştikleri alanın Roma Dönemi’nde Gökçebey (Tefen) çok canlı ekonomiye sahip bir ticaret noktası olduğu anlaşılmaktadır(6)."
KAYNAKLAR1: Bithynia: Günümüzde İstanbul ilinin tüm Anadolu yakasını; Kocaeli, Adapazarı, Bolu illerinin tümünü; Zonguldak ilinin Batı yarısını; Bilecik ve Bursa illerinin daha çok Kuzey kesimlerini kapsıyordu. (Veli Sevin “Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası”).
2: Paplagonia:Günümüzde Zonguldak ilinin Doğu sınırına yakın bölümü, Bartın Karabük, Kastamonu, Çankırı Sinop illerini; Çorum ilinin Kızılırmak Batısındaki bölümünü kapsar (Bilge Umar “Paplagonia”İnkılap Kitabevi-2005).
3: Arrianus “Arrianus’un Karadeniz Seyahatı”Çeviren Murat Arslan Odin Yayıncılık İstanbul 2005 sayfa 26-27.
4: Veli Sevin, “Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası” Türk Tarih Kurumu Basımevi - Ankara 2001- Sayfa 30-35.
5: N. Eda Akyürek Şahin - Sadi Uyar, Ein neues Bleigewicht aus dem Territorium von Tios in Ostbithynien, Gephyra 6, 2009, sayfa 137-148.
6: Sadi Uyar,Gökçebey/Tefen’den (Zonguldak) Yeni Kurşun ağırlıklar, Akron 3. Eskiçağ Yazıları 3 (Akdeniz Üniversitesi - Akdeniz Dillerini ve Kültürlerini Araştırma Merkezi Yayını), İstanbul 2012, Sayfa 187-199.
KİTAP: Sadi Uyar -Gökçebey/Tefen'den (Zonguldak) Yeni Kurşun ağırlıklar-Eskiçağ Yazıları:3-Arkeoloji ve Sanat Yayınları-2012
Araştırma Yazı: SADİ UYAR/Yerel Tarih Araştırmacısı
Fotoğraf: Yiğit Uslu
