Osmanlı memleketlerinde ilköğretim zorunluluğu ve Rüştiye (Ortaokul) mektepleri 1822 de kuruldu ve eğitime başladı.
Maarifi Umumiye Nizamnamesi ne göre Mektepler, beldelerin durumu ve nüfus yoğunluğuna göre açıldı. Bu nizamnameye bağlı olarak köylerde ve mahallelerde Sübyan-İlköğretim-(Çocuk) mektepleri ile 500 haneden oluşan Kasabalarda ise Rüştiye (Ortaokul) mektepleri açıldı.
Sübyan mekteplerinde: ; Kıraat-ı Türki (Türkçe okuma), Sülüs, Tarih, Coğrafya, Hesap, Kavaid-i imla (İmla kuralları),Kuran-ı kerim, İlmihal, Tecvid dersleri eğitimi veriliyordu.  

1822 de Devrek’te bir Rüştiye mektebi, 1888 de Ereğli ve Çaycuma’da birer Rüştiye mektebi vardı.
1892 Kastamonu salnamesine göre, Devrek Rüştiye mektebinde 100 öğrenci, Sübyan mektebinde ise 150 öğrenci vardı. Devrek’te kız öğrenciler için ilk defa 1896 yılında okul açıldı.
 
O zamanlar Zonguldak diye bir yer olmadığını varsayan tarihçiler Zonguldak’ta öğretimin cumhuriyet sonrası başladığını öne sürerek bu konuda boşluk bıraktılar. Araştırmalarıma ve elimdeki bilgi belgelere dayanarak bu boşluğu doldurmaya çalışacağım.
Zonguldak merkezde eğitimin tarihi öyle sanıldığı gibi cumhuriyetten sonra başlamadı.
Cumhuriyetten 50 yıl önce 1870 yılında Zonguldak’ta ilk mektepler vardı. 
 
“Maarifi Umumiye Nizamnamesi “ile her mahalle ve köyde “Sübyan” mektepleri öğrenime açıldı. Masraflarının yerel halk tarafından karşılandığı, köy veya mahalle imamlarının ders verdiği,5-10 yaş çocukların okuduğu bu “Sübyan” mektepleri 4 yıllıktı(1).
1877 de Zonguldak daha yokken var olan, şimdi ise Zonguldak’ın bir köyü olan Çağlı Köyünde doğan, Ulusal kurtuluş savaşı önderlerinden Müftü İbrahim (Akça)Efendi ilköğrenimini kendi köyündeki bu mektepte gördü. Orta öğrenimini “Ereğli Ali Molla Medresesinde” gördü.
 
26 Haziran 1920 de İstanbul hükümetinin ilk Maarif Müdürü olarak Zonguldak’a atadığı ve sonradan Çankırı milletvekili olan Talat Onay o günleri şöyle anlatıyor.”Zenginler çocuklarını Fransız papazların idaresindeki mektebe gönderiyorlardı. İlkönce İstanbul’dan istediğim “Muallim Mektebi” mezunu on erkek ve 8 bayan öğretmeni hemen Zonguldak Merkez, Bartın ve Ereğli’ye tayin ettim. Çarşıda alışveriş eden Fransız askerleri, daha çok bu Fransız okullarında okuyan çocukların bulunduğu dükkanlardan alış veriş ediyorlardı, çünkü bu çocuklar Fransızca biliyorlardı (2).”


30 Aralık 1920 de Osmanlının kuruluş yılı bayramı kutlamalarının ilk defa yapıldığı Zonguldak’taki bu törenlere Türk kız mektebi öğrencileri, Türk numune mektebi öğrencileri, Rum kız mektebi ve Ermeni mektebi öğrencileri de katıldılar (3).
Elimde var olan ve ekte gösterilen; 1822 yılında Devrek Rüştiye mektebinden 16 yaşında mezun olan 1797 doğumlu “Üçyüzzade Saffet Beyin” 120 numaralı ve 116 puanla okulu bitirdiğine dair verilen diplomasında öğrencilerin okuduğu dersler: Ziraat bilgisi, Matematik, Geometri, Coğrafya, Tarih, Sağlık bilgisi, Resim, Güzel yazı yazma, İmla ve okuma, Farsça, Arapça, Yazı dersi, Osmanlıca dilbilgisi, Ahlak bilimi, Din bilimleri, Tecvidli Kuran-ı Kerim (4).

200 yıl önce ortaokul öğrencilerinin okuduğu-gördüğü derslerle günümüzde okutulan derslerle arasındaki farkı siz değerli okuyuculara bırakıyorum.   

                 
 
KAYNAKLAR:
1-H.Ali Koçer. Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişmesi. 1992-İstanbul./Aktaran: Doç.Dr. Seyfettin Şahin. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. Gerede-2000. Sayfa: 32
2-Talat Onay. Çakaloğlu-Çelikel. Doğu Gazetesi. Sayı:18. Sayfa:32. yıl:1944. Karaelmas Matbaası -Zonguldak
3- Açıksöz Gazetesi. Zonguldak’ta kutlanan “istiklal-i Osmanlı günü”22 Ocak 1921. Sayı:114. Kastamonu 
4- Rüştiye diploması.