Hakemli dergi Lancet Diabetes & Endocrinology'de 7 Nisan’da yayımlanan araştırma, maternal diyabetin yani hamilelik dönemindeki diyabetin hem anne hem de çocukta çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceğini gösteren çalışmalara bir yenisini daha ekledi.
Bilim insanları maternal diyabet kapsamına, hamileyken tip 1 veya tip 2 diyabet hastası olan ya da gebelik sürecinde gestasyonel diyabet teşhisi konan kişileri aldı. Gestasyonel diyabet, daha önce diyabeti olmayan kişilerin hamileyken semptomları göstermesi anlamına geliyor.
Araştırmacılar, dünya çapında 56 milyon anne-çocuk çiftinin incelendiği 202 çalışmayı analiz etti ve sonuçlar şaşırtıcıydı; maternal diyabet olan kadınların çocuklarının, nörogelişimsel bir sorun yaşama ihtimali yüzde 28 daha yüksekti.
Nörogelişimsel sorunlar arasında otizm riski yüzde 25, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) riski yüzde 30 ve zekâ geriliği riski yüzde 32 daha yüksek çıktı.
Öte yandan, gebelik öncesi diyabet tanısı alan annelerin çocuklarında nörogelişimsel bozukluk oluşma riskinin, gestasyonel diyabete kıyasla daha yüksek olduğunu gözlemlendi.
Bu araştırma, hamilelikte diyabetin çocukta otizm riskini artırdığına dair çok önemli sonuçlar içeriyor. Peki bu nasıl mümkün olabiliyor? Perinatolog Op. Dr. Zeynep Gedik Özköse, hamilelikte diyabet ve otizm hakkında tüm merak edilen soruları yanıtladı.
1- HAMİLELİKTE ŞEKER HASTALIĞI OLAN ANNELERİN ÇOCUKLARINDA OTİZM GİBİ SORUNLAR DAHA MI SIK GÖRÜLÜYOR? BU ARAŞTIRMA NE GÖSTERİYOR?
Gebelikte diyabeti olan anneler ile bu gebelikten doğan çocuklarda otizm spektrum bozukluğu (OSB) görülmesi arasında anlamlı bir ilişki olduğuna dair kanıtlar daha önceki yıllarda da yapılmış bilimsel çalışmalarda gösterilmişti. Ancak yapılan çalışmaların çoğunda bu ilişki nedensellikten ziyade istatistiksel bir bağlantıyı yansıtıyor ve bu duruma birçok faktörün beraber etkisinin olduğunu gösteriyor. 2025 yılında yapılan bu yeni çalışmada, yaklaşık 56 milyon anne ve çocuğun incelendiği 202 çalışmanın ortak bir analizine dayanıyor.
Çalışmanın sonucu ise anne yaşı veya anne vücut kitle indeksi gibi bazı risk faktörleri hesaba katılmadığında bile gebeliğinde diyabeti olan kadınların çocuklarında nörogelişimsel sorun yaşanma ihtimalinin %28 arttığını ortaya koyuyor.
2- BU BAĞLANTININ NEDENLERİ TAM OLARAK BİLİNMİYOR. BİLİM İNSANLARI BU DURUMA NEYİN YOL AÇABİLECEĞİNİ DÜŞÜNÜYORLAR?
Gebelikteki diyabet ile otizm arasındaki ilişki tam olarak net değil, fakat bazı biyolojik mekanizmalar üzerinde yapılan çalışmalarla bu iki durum arasındaki bağlantı açıklanmaya çalışılıyor. Bu konuda en çok kabul gören olası nedenler ise:
- Kronik yüksek kan şekeri (hiperglisemi): Özellikle ilk trimester de beyin gelişimi çok hassas olup, bu dönemde sürekli ve uzun süre yüksek glikoza maruz kalınması bebeklerde nörogelişimsel sorunlara yol açabilir.
- Oksidatif stres ve inflamasyon: Yüksek kan şekeri vücutta inflamasyonu (iltihabi yanıtı) ve oksidatif stresi arttırır. Bu durum da bebeğin beyin hücrelerinde hasara neden olabilir veya gelişim süreçlerini olumsuz etkileyebilir.
- Plasental işlev bozukluğu: Diyabet, plasentanın fonksiyonlarını etkileyerek fetusun oksijen ve besin alımında bozulmaya neden olabilir ve bu da beyin gelişimi için kritik önemdedir.
- İnsülin direnci ve fetal büyüme bozuklukları: Annenin kanındaki fazla glikoz, bebeğin de yüksek insülin üretmesine neden olur. Bu durum bebekte hipoglisemi ataklarına, büyüme bozukluklarına ve beyindeki bazı bölgelerde farklılaşmalara neden olabilir.
